100 jaar gemeente
We gaan even terug in de tijd. We schrijven 1912. Een geschiedschrijver heeft het verhaal destijds genoteerd. Gaat u mee terug in de tijd? Bekijk op YouTube alvast de compilatie van de dankdienst op 22 januari 2012: http://www.youtube.com/watch?v=zi8LcCzAglA
Bij een predikant hoort een pastorie, weer een uitgave dus. Merkwaardig is dat het begrip ’tractement’ pas op de tweede plaats komt. Maar het leeft wel. Maar voorlopig kan toch het ‘pastorie’ probleem even aan de waslijn (ijskasten waren er nog niet), want ds. De Jong woont tijdelijk in Amsterdam, komt uit Amerika om hier aan de V.U. (!) te promoveren en is bereid hier hulpprediker te worden. Kosten: ƒ 15,- per zondag, ƒ 2,- voor de catechisatie en . . . ƒ 1,- per week reiskosten: 3e klas! Totaal ƒ 18,- per week. Ds. de Jong is tot zijn dissertatie hier gebleven. We dienen er wel op te letten, dat ds. De Jong hulpprediker was. Noemen we dat nu ‘parttimer’?
Tot nov. 1913 is ds. De Jong hier gebleven, 1 jaar dus, maar hij had dan wel 3 jaar over zijn dissertatie gedaan. En het proefschrift had als onderwerp: ‘De leer der verzoening in de Amerikaanse theologie’.
Onze verslaggever weer:
. . . De gemeente groeide onder de prediking van ds. De Jong. doch de tijd naderde dat hij van ons zou gaan. In ’t voorwoord van het proefschrift werd ook de Ger. kerk van Koog/Zaandijk niet vergeten. Zijn promotor was prof. dr. H. Bavinck en de kerkenraad had een commissie benoemd om onze kerk te vertegenwoordigen bij het verdedigen van zijn proefschrift.
Afscheid zondag 2 nov. 1913; het was een indrukwekkende dag, vele tranen vloeiden, want er waren veel banden gelegd die verbroken moesten worden, banden van vriendschap niet alleen, maar ook geestelijke banden. Veel heeft de Heere ons geschonken aan ds. De Jong, vooral als jeugdige pas geopenbaarde kerk.
En dan is er ineens toch een pastorie en wel aan de Parklaan. Aan de westkant van de kerk, met de achterkant aan de zijde van de Provincialeweg, die er overigens toen nog niet was. Ds. Boeijinga keek dus uit op ‘het spoor’.
Boeijinga en zijn vrouw leefden in ’t hart der gemeente, en zij beiden leefden voor de gemeente. Blijde dagen gaf de Heere ons te beleven, totdat de droeve mare klonk door ’t land op 1 augustus: mobiliseering, de oorlog aanstaande, en het was: wat zal ons nu gebeuren.
Nog geen auto, radio, televisie, computer! Wat een zegen. De hele wereld staat in brand. Nu weten we het: het was wereldoorlog I. Natuurlijk besefte niemand dat toen in Nederland, laat staan in Koog/Zaandijk.
Wat merkwaardig is dat toch, alles lijkt gewoon z’n gang te gaan. Niets gevonden in de notulen over het verdere verloop. Maar er waren toch brandstofproblemen? En het gaslicht? En de bonkaarten?
Natuurlijk zal inderdaad de (zegenrijke?) gebrekkige communicatie de oorzaak geweest zijn dat alle ellende aan een ieder is voorbijgegaan. Belangrijker zal nog zijn dat Nederland ‘neutraal’ was!
Na 3 jaar oorlog lezen we heel nuchter:
. . . Broeder J. Groot had een terrein gekocht aan de Parklaan waar een kerk kon staan, gaf de kerkenraad vrijheid zoveel grond daarvan te gebruiken (gratis) als noodig was, maar met de bepaling daarbij: binnen twee jaar een nieuwe kerk, en anders weer vrij.
Het was toen maart 1917. Welnu dat dreigement werd niet uitgevoerd en pas 6 jaar later, op vrijdag 25 mei 1922, werd die nieuwe (huidige) Parklaankerk in gebruik genomen. Let wel: alles was wel in een enorme stroomversnelling gegaan. Immers de gemeente bestond nog maar 11 jaar, en dan al aan de tweede kerk toe. Nee, de classis Haarlem (?) kon trots zijn op de Koog/Zaandijkers, en dat is nog niet alles, want uit de Ned. Herv. kerk uit Haren Karspel wordt voor een prijs van ƒ 1500,- het huidige mooie orgel overgenomen. Maar goed, daarvoor organiseerde de zusterkring een bazar, opbrengst ƒ 1600,-.
En in die tussentijd is ds. Boeijinga al lang vertrokken en wel op 23 nov. 1919, en ook al zijn opvolger ds Post, die maar 2 jaar gebleven is. Nog tijdens de bouw op 17 dec. 1922 is hij vertrokken naar ‘Oudenga Smal’. En het was weer – u raadt het niet – maar toch: het was weer ds. W.Breukelaar die als consulent en daarom als voorzitter van de kerkeraad de sleutels van de ‘nieuwe’ Parklaan kerk in ontvangst mocht nemen.
We gaan in een ‘sneltreinvaart’ verder. We slaan zelfs 1926 over, dat was het jaar van dr. Geelkerken. Het lijkt wel of ook de ‘kwestie Geelkerken’ aan de kerkenraad is voorbijgegaan. Althans zodanig dat er geen gemeentelid is geweest om de kerkenraad hierover te raadplegen.
De zoute Zuiderzee werd een binnenmeer met zoet water en daardoor verviel de voornaamste bron van bestaan: de visserij. Daarbij letten we er op dat dit niet alleen de visserij was, maar ook de toeleverende bedrijven. Denk eens aan de rokerijen, kuiperijen, manden- en zeilenmakers en niet te vergeten de scheepswerven. In 1918 hadden de volksvertegenwoordigers nog met gloedvolle woorden in de Kamer er mee ingestemd dat ‘op dit grootse werk van inpoldering geen smet zou mogen kleven’. Bedoeld werd: De gedupeerde vissers, immers al gaan we miljarden besteden aan de droogmaking, we houden geld beschikbaar voor omscholing.
Maar het was crisistijd, tijd van bezuiniging en dat omscholen moesten de vissers maar zelf doen en dat hebben ze dan maar gedaan, daarom maar naar de Zaanstreek.
Herinnering bejaarde:
. . . Ja. en toen hadden we op Zaandam nog ds. Breukelaar. Die had geen fiets, deed alles lopend. Die maakte voor elke zondag twee preken, bezocht alle zieken, deed alle catechisaties, ging op kraambezoek en mee op huisbezoek. En als een bejaarde jarig was, zoals m’n moeder dan werd ook die nog opgezocht.
De Afsluitdijk ging dicht. Zo op het oog helemaal niet belangrijk voor de Gereformeerde Kerk Koog/Zaandijk, maar zo is het niet. En dat ging niet zo maar ineens, nee heel geleidelijk en geruisloos. En daardoor vinden we er zo weinig van in de stukken, merkwaardig is wel dat we ver vóór die tijd al Urker namen in de archieven tegenkomen. Nu ging dat omscholen niet zo gemakkelijk. Doordat er werkloosheid was stond men niet te trappelen van ongeduld om de Zaankanters door Urkers te verwisselen. Maar de vissers hadden een harde leertijd achter de rug, hard werken, lange dagen en ontberingen waren ze gewend.
De fabrieken met hun vaste tijden waren aanvankelijk vreemd. Desondanks wilden de werkgevers die mensen wel, ze wisten van aanpakken. ‘Stakingsbrekers’ zijn ze (vaak terecht) genoemd. Natuurlijk gaf dat hier problemen.
Wat ze verder mee brachten: Een klein beetje huisraad, weinig geld, maar wel hun klederdracht en dan natuurlijk niet te vergeten: hun dialect!
Er is een mopje bekend van een vergadering waarvan de voorzitter een Urker was, en die moest dus een openingsspeech houden. Hij vroeg de hulp van de Zaanse secretaris en die heeft de openingsspeech toen voor hem geheel uitgeschreven. En de eerste regels kwamen hierop neer:
‘Mijne eren, haan et begin van deze havond, eet hik huw hallen eel artelijk welkom, hin et bijzonder die in oogeid zijn gezeten!’ Na afloop zei de secretaris: Toch wazzik blaid dattie het er zo goed offebracht hewwe!
En toen kwam de crisis. Het kwam echt voor dat er gezinnen waren die soms niet eens over de noodzakelijke levensmiddelen konden beschikken, en denk daarbij ook vooral aan de brandstoffen!
Wat de Kerk betreft: het lijkt of er verandering op til is. Tot nu toe dacht men bij hetzelfde ‘wat de leer’ betreft. Die indruk krijgt men b.v. bij de ‘Kwestie 1926’: ‘1 spreken van de slang’. Zo te zien heeft dat Koog/Zaandijk geen problemen gegeven. Op visites en verjaardagen zal dat ongetwijfeld wel gespreksstof hebben gegeven. Er werd heel goed opgelet of men 2 x per dag naar de kerk ging. Herhaaldelijk blijkt dat dit aanleiding geeft tot ‘rapporteren’ de kerkenraad met aansluitend daarop huisbezoek. Het kwam nogal eens voor dat er richting station ging; dus met de trein. Als U dit nu onze GJV-ers zo vertelt, dan krijg je de vraag: ‘Wat was er in de trein te zien wat niet mocht?” Welnu: Men reisde niet op ZONDAG, met de trein, maar ook niet met de fiets.
Controle was inderdaad zeer goed mogelijk. Iedereen zat op z’n vaste plaats, want in ’t algemeen waren de plaatsen verhuurd. Bovendien zaten de ambtsdragers dwars voor; de ouderlingen links, de diakenen rechts.
Voor de Commissie van Beheer betekende deze verhuurderij weer een bron van komsten. Trouwens in heel Nederland c men dat en als we nu nog in de R.K. Kerk in Egmond aan Zee komen ziet u nog heel zakelijk de mededeling aan de muur: Zit-plaatsgeld verplicht!!
Lezen we de notulen. Jarenlang is dat zit-plaatsen-gedoe weer een punt van bespreking … en onenigheid. Broeder Betlem was b.v. aangewezen de plaatsen ’te verdelen’. Ondankbaarder werk is er niet en begrijpelijk; uiteindelijk vraagt hij om richtlijnen. Antwoord kerkenraad: ‘In speciale gevallen’ wordt de beslissing genomen door de kerkenraad. Wat die speciale gevallen nu mogen zijn wordt niet uit de doeken gedaan, maar br. Betlem kan er blijkbaar mee uit de voeten. Maar eenvoudig is het niet, want denk eens even in: een kerkenraadslid zit 4 jaar in de kerkenraadsbank en daarna? De predikant met gezin vertrekt. Gemeente 8 maanden vakant. De domineesbank, we begrijpen het al, is dan een ‘speciaal geval’.
En denk eens aan de nieuw ‘ingekomenen’! Denk ook eens aan die gezinnen die van een klein gezin een groot gezin werden! Nu zijn de plaatsen vrij, het groene (soms rode) lichtje boven de preekstoel is verdwenen. Nu pas kunnen we echt constateren dat die hele verhuurderij een afschuwelijke bezigheid was, gewoonweg het volgen van de ‘wet tot behoud van de sjaggerijn’. Waarom nu deze constatering? Heel simpel: de meeste mensen zitten graag op dezelfde plaats. En dat heeft met kerkgaan niets te maken, helemaal niets. Bezoek eens een sportwedstrijd, op de vaak te kleine tribune zitten de bezoekers die regelmatig komen op hun vaste plaats, je ziet het al met de zekerheid zoals ze daar naar toe lopen. Waarom toch die 2e of 3e plaats van achteren?
Tot zover. Later meer!
